استان کرمان یکی از استان های پهناور ایران و در جنوب شرق کشور است که از استان های مهم و تاریخی کشورمان نیز به حساب می آید و قالی، گلیم ،جاجیم و… از دستبافته های اصلی استان کرمان به حساب می آیند..
قدمت و تاریخچه فرش کرمان
دوره نخست یا عصر ترمه
این دوره همزمان با زوال شالبافی در کرمان است. طراحان قالی در کرمان در موج گسترش قالیبافی، طرحهایی براساس نقشه شالهای کرمان یعنی نگارههای بته جقه و کاربردهای گوناگون آن تهیه میکردند. کاربرد نام عصر ترمه به خاطرالهام گرفتن از همین شالهای ترمه است.
عصر بازگشت
این دوره در واقع دوره بازگشت به نقوش سنتی است. با پایان یافتن جنگ جهانی اول و تغییر سلیقه بازار در آمریکا، تغییر اساسی در طرحهای کرمان بهوجود آمد و نقش و نگارههای صفوی مورد تقلید هنرمندان کرمان قرار گرفت. نقشههای اسلیمی و گلهای شاه عباسی و نقشهای قاب قرآنی و ترنج و لچکهای انبوه رایج شد. در اواخر این دوره باز هم بهعلت بحران اقتصادی در آمریکا و توقف خریدها و سفارشات، شاهد تمایل طراحان به نقوش قبلی هستیم.
عصر گوبلن
وجه تسمیه این دوره بهخاطر تأثیر گرفتن نقوش قالیها از طرحهای فرانسوی بنام گوبلن است، در واقع میتوان گفت، طرحهای قالی در این دوره اصالت خود را از دست میدهند. نقشهای اوبوسن و ساونری که همگی گوبلن خوانده میشوند، یکسر از فرانسه میرسید و بر دست نقاشان کرمانی باسمه برداری میشد و به کارگاه میرفت شاید بتوان گفت که در همین دورهاست که موتیفی به نام گل فرنگ وارد قالیهای ایران میشود.
کرمان در صنعت قالی بافی سابقه طولانی دارد، ولی اگر بخواهیم نقطه آغازی این صنعت را در شهرستان کرمان بیان کنیم باید به سراغ قرن دهم هجری قمری در این شهر برویم. تا جایی که حتی چندین سال بعد، جهانگرد سرشناسی به نام مارکوپولو از نخستین افراد سرشناس دنیا بود که دلباخته قالی دست بافت کرمان شد.
با توجه به عظمت و شکوه قالی های کرمان، پژوهشگران سابقه طولانی را برای قالی کرمان متصور هستند. بر طبق برخی مستندات، کرمان در قرن هفدهم، یکی از مراکز اصلی قالی بافی در جهان بوده است و در اواخر قرن نوزدهم، زمانی که بافت فرش درایران رونق گرفت، کرمان بار دیگر خود را به عنوان تولیدکننده یکی از فاخرترین قالی های ایرانی، معرفی کرد. هرچند طی سال های اخیر، قالی کرمان همچون برخی مناطق قالی بافی کشور متاسفانه روندی نزولی داشته و دیگر آن عظمت و شکوه سابق را ندارد.
طرح و نقش فرش دستباف کرمان
فرش دستباف کرمان را میتوان در دسته فرش های طبیعت گرا، پرکار و پر استفاده از نقش مایه های ریز در سراسر قالی دانست که معروف ترین طرح های فرش دستباف کرمان عبارتند از: سبزیکار، واگیرهای، درختی، بته ای، قاب قرآنی، تصویری،افشان و… که طرح معروف گلدانی، یکی از شاهکارهای قالی های دوران صفویه میباشد.
فرش گلدانی به طرحی سرتاسری گلدار و برگهای بزرگ با گلدانهایی اشاره دارد که در اندازههای آشکار روی زمینه فرش پخش شدهاند. در واقع ویژگی این فرش ها پر بودن زمینه با گل های شاه عباسی بزرگ و حضور یک یا دو گلدان در مرکز یا قسمت ابتدایی فرش می باشد.
همچنین انواع طرح های گل فرنگ نیز بخش مهمی از طرح های منطقه کرمان را به خود اختصاص داده که برگرفته از هنرهای تزیینی غیر ایرانی است.
رنگبندی فرش دستباف کرمان چگونه است؟
به طور متوسط در فرش های دستباف کرمان، بین 15 تا 20 رنگ کاربرد دارد که رنگ های نزدیک به طبیعت ،این قالی ها را از فرش های سایر مناطق متمایز میکند. بنابراین،مهم ترین رنگ های فرش دستباف کرمان را میتوان رنگ های لاکی تیره و روشن ،بژ،مسی،عنابی،آبی تیره و روشن،سرمه ای،صورتی،سبزهای تیره و روشن و… دانست.
خاص بودن رنگرزی قالی کرمان به خاطر استفاده از رنگ های کاملاً طبیعی می باشد که فرایند انجام آن موقعی صورت می گیرد که پشم هنوز ریسیده نشده است و همین موضوع باعث می شود که قالی های کرمان یک یکنواختی و هایلایت و سایه های گوناگون در رنگ آمیزی داشته باشد که به هیچ وجه در رنگرزی هایی که از رنگ های مصنوعی استفاده می کنند این موضوع قابل مشاهده نیست.
به طور کلی می توان گفت فرش دستباف کرمان در بافت فرش هایی با رنگ های قرمز، عاجی، آبی و فرشهایی که دارای طرح های زعفرانی طلایی هستند، در ایران زبانزد هستند. مخصوصاً فرش های شهرستان راور کرمان که با 2500 کارگاه قالی بافی، قطب صنعت فرش در استان کرمان به حساب می آید.
ویژگی های فنی فرش دستباف کرمان
فرش دستباف کرمان به صورت دو پوده (در گذشته و در برخی موارد سه پوده) و با گره فارسی(نامتقارن) بافته میشود که البته در برخی طوایف همچون افشار،ممکن است بافت قالی با گره ترکی نیز انجام شود.در فرش دستباف کرمان، از پشم به عنوان پرز و از پنبه برای تار و پود استفاده و ابریشم به ندرت در بافت قالی دیده میشود.همچنین فرش دستباف کرمان در ابعاد متفاوتی تولید میشود.
چله کشی فارسی،استفاده از دارهای عمودی و استفاده از شیرازه متصل،از دیگر ویژگی های بافت فرش های دستباف کرمان است.
بهطور کلی آنچه موجب شهرت طرحها و نقوش کرمان شدهاست، استفاده از موتیفهای بسیار ریز که بهصورت گسترده در زمینه قالی پخش شدهاند و یک طرح پرکار را به وجود آوردهاند. نکته قابل ذکر دیگر این است که طراحان کرمانی از نقوش گل و برگ و درخت استفاده کرده و میکنند. شرکت سهامی فرش کرمان نیز با بیش از ۶۰ سال سابقه از قدیمیترین تولیدکنندگان فرشهای اصیل کرمان است. از جمله طرحهای معروفی که در کارگاههای قالیبافی کرمان بافته میشود به طرحهایی چون سبزیکار، طرحهای تصویری و افشان میتوان اشاره کرد که بهترین طرحهای سبزیکار اغلب در حوزه قالیبافی راور بافته میشود و مهمترین آنها عبارتند از: طرح حافظ، لیلی و مجنون، خیام و منظره.
کرمان یکی از مراکز قالیبافی ایران که در قالیهای خود به جای یک یا دوپود از روش سه پود گذاری استفاده میکنند. پود اولوسوم از حیث ضخامت یکسان اند و قدری از نخ چله نازکترند و پود وسط بسیار نازک است.
طرحهای افشان به ویژه افشان شاهعباسی که شاید برترین آنها در دوره معاصر، حاصل دست توانای طراحان خاندان شاهرخی بودهاست و نیز نقوش قاب قرآنی، انواع درختی، گلدانی تلفیقی از دیگر طرحهای معروف کرمان است و انواع گل فرنگ طرحهای گوبلنی در اوایل سده سیزدهم هجری شمسی بخش مهمی از طرحهای منطقه کرمان را به خود اختصاص داد که برگرفته از هنرهای تزئینی غیرایرانی بود و طرحهای شکارگاه، بازوبندی، خشتی و لوزی خاتم از دیگر طرحهای این منطقه هستند.
از ویژگی های فنی فرشهای کرمان میتوان به سبک بودن بافت، فارسی باف و لول باف بودن آن اشاره کرد. طرح قالی کرمان بیش از هرچیز مربوط به در هم آمیختن <<طرح و رنگ>> است.
نقشه های خوشهانگوری، گلدانی، درختی، سبزیکارچمنی، ستونی۳۳پل، قابقرآنی، بتهجقهای،لچکترنجکف ساده، شکارگاه و افشان، گوبلن و گلفرنگ، خشتی و لوزی خاتم ، اردبیلی و برگ چغندری میتوان یاد کرد که نقشه های سرام ، قاب قرآنی و گل کومه ای مختص کارهای کرمان میباشد.
دلایل مهم شهرت قالی بافی کرمان
در تهیه قالی های مطبوع و زیبا بر روی متن های کم رنگ مهارت و استادی پیدا کرده اند. به همین دلیل کرمان در زمینه تهیه قالی های زیبا و نفیس از مایه های روشن بی رقیب است.
در هیچ یک از قالی های مرغوب کرمان کمتراز ۱۵ رنگ به کار به کار نرفته است و از تخته قالیهای نفیس دوبرابر این تعداد رنگ بهره گرفته شده است.
در مورد طرحهای رایج امروزی در کرمان نویسندگان کتابهای مقدمهای بر شناخت قالی ایران و فرشنامه ایران معتقدند که این طرحها عبارتند از: طرحهای خوشه انگوری، سبزیکار چمنی، گلدانی و درختی، ستونی ۳۳ پل، برگ چغندری، قاب قرآنی، بته جقهای، لچک ترنج کف ساده و همچنین نقشههای گل فرنگ و گوبلن یا نقشههای شکارگاه و افشان، بازوبندی، خشتی. بهطور کلی قالیهای کرمان را میتوان به دو گروه شهریباف و عشایریباف تقسیم کرد که شهر راورکرمان مهمترین مرکز عرضه قالیهای شهری باف و سیرجان مهمترین مرکز عرضه فرشهای عشایری هستند.
از میان این مناطق شهری باف کرمان،شهر راور در صدر است و از میان مناطق روستایی باف و عشایری،سیرجان از همه مشهورتر است. قالی های شهری باف و روستایی باف استان اکثرا سه پود هستند و استفاده از گره نامتقارن در آنها رایج است.
راور یکی از مناطق مهم قالیبافی در استان کرمان است که با وجود تولیدات نه چندان زیاد،از نظر کیفیت و مرغوبیت بافت قالی بسیار مهم است و قالی های آن در بازارهای داخلی و خارجی شهرت زیادی دارد تا جایی که بسیاری از مرغوب ترین فرش های دستباف کرمان را به نام قالی راور میشناسند.رفسنجان،سیرجان،شهربابک و… از دیگر مناطق قالی بافی استان کرمان میباشند.
نتیجه نهایی برای خرید قالی کرمان
به طور کلی فرش های کرمان در دسته فرش های طبیعت گرا، پرکار و پر استفاده از نقش مایه های ریز در سراسر قالی می باشد که اصولاً دارای پرز بلندی می باشند و اگر دنبال یک فرش دستباف با قیمت متناسب و معقول هستی در طرح های نسبتا ساده، فرش دستباف کرمان جز بهترین گزینه ها برای خرید شما می باشد.